در دهههاي اخير كشورهايي مثل افغانستان، تاجيكستان، هند و... با كپيبرداري از نقشه فرش اصيل ايراني كه البته در جايي به ثبت نرسيده است، موفق به توليد فرشهاي مشتريپسندي شدهاند كه رقيبي جدي براي فرش ايراني محسوب می شود.
دور نيست زماني كه هر دختر كردستاني قبل از رفتن به خانه بخت بايد گليم بخت خويش را ميبافت و با خود به خانه مردش ميبرد، اما امروز حتي آنان كه مادرانشان از دور دستي بر آتش داشتهاند، رو به فرشهاي ماشيني آورده و حتي فرش بومي خود را به درستي نميشناسند. نگاهي به فرشهاي پهن شده در خانههاي كردستان نشان از حضور پررنگ فرشهاي وارداتي از استانهاي ديگر بخصوص تبريز و نيز فرشهايي است كه از خارج آمدهاند.
فرش ايران، محصولي منحصربهفرد است كه هر چند رقباي بسياري دارد و در سالهاي اخير صادرات آن با موانع بسيار روبهرو شده است، اما همچنان نظيري ندارد و مشتريان خاص خود را دارد.در دهههاي اخير كشورهايي مثل افغانستان، تاجيكستان، هند و... با كپيبرداري از نقشه فرش اصيل ايراني كه البته در جايي به ثبت نرسيده است، موفق به توليد فرشهاي مشتريپسندي شدهاند كه رقيبي جدي براي فرش ايراني محسوب ميشود،اما همچنان فرش ايراني با همه آنچه كه رخ داده و كاهش توليد آن در داخل كشور مشتريان خاص خود را دارد. فرش ايران حتي در گوشه و كنار كشور بسته به نقشي كه در بافت آن بهكار ميرود، برندي دارد كه البته آن هم جايي به ثبت نرسيده است اما به آن نقش شناخته ميشود. مشهورترين فرشهاي ايراني مربوط به كاشان، كرمان، مشهد، تبريز، يزد، كرمانشاه، همدان و اردبيل بودهاند. البته اغلب شهرهاي ايراني در بافت فرش دستي دارند و برخي از آنها كه در گذشته رونق اساسي داشتهاند امروز تقريبا از خاطرهها رفتهاند.
يكي از زيباترين فرشهاي ايراني، فرش كردستان است كه در سالهاي اخير با مرگ تدريجي روبهرو بوده است. در سالهاي اخير مشكلات متعددي دامن بافندگان فرش دستباف و كارگاههاي توليد اين كالاي نفيس را گرفت تا جاييكه بسياري از كارگاههاي فرش بافي كردستان تعطيل شده و بافندگان نيز كمكم دست از كار كشيدند و به مشاغل ديگر روي آوردند. فرش كردستان كه از آن به نام فرش كردي ياد ميشود بيشترين شهرت خود را مديون بافندگان سنندجي و بيجاري است. نگاهي به فرشهاي موزه فرش ايران و گالريهاي اروپايي ثابتكننده اين ادعاست چرا كه بيشترين زينت بخشي اين مكانها ا ز ناحيه فرش كردي مرهون بافندگان بيجاري و سنندجي است. فرشهاي سبك افشار، سنه و بيجار معروفترين فرشهاي كردي هستند كه داراي ساختار متنوع در رنگ هستند و نقشهايي نظير ماهي، ترنج و اژدها در آنها ديده ميشود، اما با اين همه ظرفيت و قدمت امروز فرش كردستان كمكم جايگاه خود را از دست داده است و حتي بافندگان ديگر رونقي براي بافت اين فرش اصيل ايراني كردي ندارند.
دلالان فرش، عامل ترك بافت فرش دستباف
شيلر نصرالله زاده يكي از اين بافندگان فرش ميگويد: زماني با زدن هر گرهاي به قالي گرهاي از زندگيام را از خاطر ميبردم اما امروز از آن روزها دور شدهام و بهرغم ميل باطنيام از دار قالي جدا شدهام. وي ميافزايد: هر چند كه گرانيها بر كنار گذاشتن قالي بافيام موثر بوده اما مهمترين دليلي كه باعث شد ديگر فرش نبافم نبود بازار است، زيرا فرشي را با خون دل ميبافتم با ارزش كم به دلالان ميفروختم و چه بسا فرشهايي كه فروختم و روزها براي اين كارم اشك ريختم زيرا مزد زحمات من را دلال برده بود. حتي فرشهايي بافتم كه قيمت نخ و نقشه و دار قاليام هم با فروشش درنيامد.
واردات، عامل بيرونقي فرش كردستان
يك كارشناس فرش نيز در اين زمينه ميگويد: سالهاست كار قابلتوجهي از خطه كردستان نديدهام و فرش اين استان رونق خود را از دست داده است. اكبر حسينزاده كه در تهران گالري فرش دارد، ميافزايد: تابلو فرشهاي وارداتي رونق فرش كردستان را از بين برده و از طرفي واردات فرش به استان كردستان از خود استانهاي ايران، مردم اين استان را دلزده كرده است. وي ميافزايد: چندي قبل در كردستان و حتي در گالري فرش آنجا تابلو فرشهاي تبريزي ديدم و با اينكه خود تبريزي هستم انتقاد كرده و گفتم پس فرش كردي اين گالري كجاست كه فروشنده گفت: زني در حال بافت يك تابلوفرش براي گالري است و به غير از آنچه در حال بافت بود فرشي از كردستان در آن گالري وجود نداشت. حسينزاده اظهار ميكند: پدرم تعريف ميكرد كه فرش كردستان جزو فرشهاي صادراتي بود اما اين روزها با دستمزدي كه بابت اين نوع فرش به قاليبافان كردستاني داده ميشود ديگر هيچكس حاضر به بافت فرش كردستان نيست و بخصوص در 5 سال اخير فرش كردستان، نسبت به گذشته بيشتر از رونق افتاده است.
فرشبافان كردستاني تابلو فرش تبريزي ميبافند!
يك فرش فروش سنندجي نيز ميگويد: بافندگان استان مسن شدهاند و زنان جوان كردستان اغلب بهدنبال تحصيل هستند و رغبتي به بافت فرش نشان نميدهند. دلاور مردوخي افزود: نكتهاي كه براي استان ما تاسفبار است اينكه بافندگاني كه به كار فرش دستباف اشتغال دارند، حاضرند تابلو فرش تبريزي ببافند اما فرش كردي نبافند و علت آن نبود سرمايه و رقم كمي است كه سفارشدهندگان فرش كردي حاضرند براي بافت بدهند. وي تاكيد ميكند كه بافت فرش كردي سختتر از ديگر فرشهاست اما تابلو فرشهاي موجود در گالريهاي اروپايي نشان از انحصاري بودن آن است و اين يعني بايد در اين زمينه سرمايهگذاري شود تا مردم استان به فرشهاي داخلي استان توجه كرده و اجازه ندهند فرش كردستان بميرد. به گفته وي گراني كالاهاي مربوط به بافت فرش قطعا بر اين روند تاثير گذاشته و به نابودي كامل فرش سرعت بخشيده اما با توجه به قدمت و زيبايي فرش كردستان مسئولان بايد در اين زمينه اقدامات مناسب انجام دهند و بخصوص به فرهنگسازي براي توجه به فرش كردستان در ميان مردم استان و استانهاي همجوار بپردازند تا اين ميراث ارزشمند حفظ شود. وي با اشاره به قدمت بيش از 400 ساله فرش كردستان درباره چرايي عدم توجه قاليبافان كردستاني به بافت فرش كردستان و اشتغال به بافت تابلو فرش تبريز ميگويد: من از مسئولان كردستاني عاجزانه درخواست ميكنم نسبت به رونق فرش كردستان اقدامات مناسبي را انجام دهند.
راهاندازي خانه فرش در راستاي رفع مشكلات موثر است
پيمان اسراري اظهار داشت: كردستان يكي از قطبهاي توليد فرش دستباف در سطح كشور بوده است كه شهرتي جهاني دارد و با داشتن سه سبك متنوع و متفاوت در توليد فرش در ميان چند استان برتر و مطرح كشور قرار دارد كه بايد تلاش كنيم اين جايگاه دوباره در استان احيا شود. وي با اشاره به ظرفيتهاي ايجاد اشتغال اين هنر و صنعت در استان تاكيد كرد: توسعه توليد بافت فرش كردستان ميتواند ضمن ايجاد اشتغال بخصوص براي زنان، سهم قابلتوجهي از صادرات غيرنفتي استان به خارج از كشور را به خود اختصاص دهد كه بايد در اين مسير حركت كنيم. اسراري مسئله مديريت چندگانه را از جمله مشكلات فرش كردستان دانسته و يادآور شده كه راهاندازي خانه فرش غرب كشور در كردستان ميتواند در راستاي رفع اين موانع موثر و سازنده باشد. كردستان به واسطه شرايط مختلف جغرافيايي و اجتماعي مهد صنايعدستي است كه در اين ميان فرش دستباف از مهمترين توليدات صنايعدستي استان است. بهرغم بيرونقي بافت فرش در كردستان مسئولان ميگويند كه در حال حاضر 90 هزار بافنده به بافت فرش دستباف اشتغال دارند و از لحاظ توليد به ازاي هر نفر بافنده 7مترمربع در سال، جمعا سالانه حدود 63 هزار متر مربع فرش دستباف در استان توليد ميشود.